Σμύρνη στα χνάρια της Κωνσταντινούπολης; Μπορεί η ιστορική μνήμη να σώσει το ποδόσφαιρο και τον αθλητισμό; Ι Μάνος

Ξεκινώντας την περιήγησή μας στο παρελθόν θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο κόσμος στα τέλη του 19^ου αιώνα ήταν πολύ διαφορετικός από ότι είναι σήμερα. Σήμερα η κυρίαρχη γεωπολιτική οργάνωση είναι το Έθνος-Κράτος και δεν υπάρχουν πλέον Αυτοκρατορίες και Αποικίες. Πυρήνας της οργάνωσης αυτής είναι μία εθνικότητα να κυριαρχεί αριθμητικά έναντι των άλλων, για παράδειγμα οι Έλληνες στην ελληνική επικράτεια. Για αυτούς οι έννοιες της εθνικότητας (nationality) και υπηκοότητας (citizenship) είναι ταυτόσημες. Οι Βορειοηπειρώτες για παράδειγμα, ως αναγνωρισμένη εθνική μειονότητα, έχουν ελληνική εθνικότητα αλλά αλβανική υπηκοότητα.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία το 19^ο αιώνα, αν και σε αποδόμηση, ενέτασσε πληθυσμούς πολύ διαφορετικούς σε γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα (Έλληνες, Αρμένιους, Δυτικούς, Ρουμάνους, Ρομά, Βλάχους, Βουλγάρους, Σλαβομακεδόνες, Κούρδους κα). Ευεργετικό για τους αλλοεθνείς πληθυσμούς ήταν ότι οι Οθωμανοί δεν ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την αφομοίωση των γλωσσικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών εθίμων στα πρότυπα της Οθωμανικής πίστης και παράδοσης σε αντίθεση με ότι έκανε η Γαλλία στις αποικίες της ή η Βρετανία (σαφώς λιγότερο) στην Αυτοκρατορία της. Στα μέσα της δεκαετίας του 19^ου αιώνα μάλιστα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία όντας σε αποδόμηση αναγκάστηκε να συνάψει συμφωνίες (Χάτι Χουμαγιούν, 1856) που έδιναν περισσότερες ελευθερίες κυρίως προς τους χριστιανικούς πληθυσμούς.

Οι Έλληνες εντός των ορίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκείνη την εποχή ήταν διεσπαρμένοι σε διάφορα μέρη: στον Καύκασο (σημερινή Ρουμανία και Γεωργία), στον Μαρμαρά (Κωνσταντινούπολη, Ανατολική Θράκη), την Ιωνία (Σμύρνη, Αλικαρνασσό), την Καππαδοκία (Καισάρεια), τον Εύξεινο Πόντο (Τραπεζούντα) και ως επί τω πλείστων οργάνωσαν ακμάζουσες παροικίες.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι κραταιές οικογένειες όπως: οι Έλληνες ευεργέτες Ζάππας, Σίνας και Συγγρός που ήκμασαν στην σημερινή Ρουμανία ως γαιοκτήμονες και κτηνοτρόφοι, η οικογένεια Ωνάση ως έμποροι της Σμύρνης κα. Μπορεί να ειπωθεί μάλιστα ότι ως οικονομική δύναμη οι Έλληνες εκτός της σημερινής Ελληνικής Επικράτειας, οι Έλληνες της διασποράς όπως θα λέγαμε σήμερα, μάλλον ήταν σε καλύτερο οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο από ότι οι Έλληνες που κατοικούσαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος μετά την επανάσταση του 1821.

Η Σμύρνη από το 1850 έως και την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 αποτέλεσε το οικονομικό και εμπορικό κέντρο της Ιωνίας, κυρίως λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, αλλά και της ακμάζουσας ελληνικής κοινότητας η οποία δραστηριοποιούνταν κυρίως στο εμπόριο και την ναυτιλία. Οι Σμυρνιοί Έλληνες μάλιστα απέκτησαν συγκρίσιμη οικονομική και εμπορική δύναμη με την παραδοσιακή άρχουσα τάξη των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, των Φαναριωτών δηλαδή, μετατοπίζοντας το εμπορικό κέντρο της Αυτοκρατορίας. Οι Κωνσταντινουπολίτες Φαναριώτες, όντας χρηματιστές, τραπεζίτες και μεγαλέμποροι, είχαν τόσο μεγάλη οικονομική δύναμη που δάνειζαν τον ίδιο τον Σουλτάνο και τα μέλη τους ανήλθαν σε ανώτερες διοικητικές θέσεις στην Αυτοκρατορία αλλά πάντα θεωρούνταν μέλη της ελληνοθωμανικής τάξης, επιθυμούσαν δηλαδή την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για τη διατήρηση της άρχουσας θέσης τους. Ήταν δηλαδή οι ελίτ της εποχής. Αντίθετα στην Σμύρνη και σε άλλες πόλεις της Ιωνίας, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη εκείνη την περίοδο όπου ήκμαζε ο καπιταλισμός, αναπτύχθηκε η μεσαία τάξη και εμφανίστηκαν τεχνικά επαγγέλματα που τα κατέλαβαν κυρίως Έλληνες (φαρμακοποιοί, δικηγόροι, γιατροί κα)

Η Σμύρνη θεωρούνταν το «Παρίσι της Ανατολής» ή η ωραιότερη πόλη του κόσμου στις αρχές του 20ού αιώνα. Ήταν στην ουσία ένα πολυπολιτισμικό εμπορικό κέντρο αποτελούμενο από Έλληνες, Οθωμανούς, Αρμένιους και Λεβαντίνους κυρίως. Οι Λεβαντίνοι (ή Φραγκολεβαντίνοι) ήταν στην ουσία ένα συνονθύλευμα δυτικών (Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, ακόμα και Αμερικάνοι) που είχαν μεταναστεύσει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για οικονομικούς και εμπορικούς λόγους. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία εκείνη την περίοδο αδυνατούσε να διακρίνει τους υπηκόους της εθνολογικά, οπότε χρησιμοποίησε τη θρησκεία και κατά δεύτερο λόγο τη γλώσσα, έτσι ομαδοποίησε αυτή την πολύ διαφορετική πληθυσμιακή ομάδα σε μία κατηγορία (Φράγκοι) δίνοντάς της ειδικά προνόμια (φοροαπαλλαγές κα).

Οι Λεβαντίνοι αποτελούσαν άρχουσα τάξη και συγκεντρώθηκαν στα εμπορικά κέντρα της αυτοκρατορίας: Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη και Βηρυττό. Οι Λεβαντίνοι ήταν στην ουσία μία προσπάθεια δυτικοποίησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία επηρέασε πολιτισμικά και τις άλλες πληθυσμιακές ομάδες κυρίως στην Σμύρνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το λεβαντίνικο προάστιο του Μπουρνόβα στην Σμύρνη (θα γνωρίζετε πιθανότατα τα τραγούδια που λένε: «….παποράκι του Μπουρνόβα…» ή «…χόρεψε Μπουρνοβαλιά μου τα χατίρια τα δικά μου…» όπου κατοικούσαν πλούσιοι Άγγλοι Λεβαντίνοι. Σήμερα υπάρχουν λιγοστοί απόγονοι των Λεβαντίνων στην Κωνσταντινούπολη και στην Σμύρνη (σημερινό Izmir) οι οποίοι μάλιστα περηφανεύονται ότι είναι οι τελευταίοι που μιλούν την Σμυρναϊκή διάλεκτο, ένα μίγμα Ελληνικών, Αγγλικών, Γαλλικών και Τουρκικών. Παράδειγμα:

«Έφταξες; Έχω σιάξει να δεις δυο τρεις νομάτοι». «Έχει και έναν αδρεφό τζέμελλο [δίδυμο, εκ του ιταλικού gemello], που τα μούτρα τους είναι ταμ [εντελώς, εκ του τουρκικού tamam] ίδια». «Μου τον έφερε ο γιος μου ρεγάλο [δώρο, εκ του ιταλικού regalo]. Είναι πολύ καλό ζωντανό. Ηύρα έναν που τόνε σεργιανίζει με παράδες». (Marina Corsini)

Οι Άγγλοι Λεβαντίνοι θέλησαν να διατηρήσουν τις παραδόσεις τους και έτσι ίδρυσαν Αθλητικό Σύλλογο ποδοσφαίρου και ράγκμπυ τον οποίο ονόμασαν: Bournabat Club ή Αθλητικός Όμιλος Σμύρνης (Smyrna FC)

Είναι άγνωστη η χρονολογία ίδρυσης του συλλόγου όμως υπάρχει ιστορικό ντοκουμέντο φωτογραφίας που δείχνει την ομάδα των Λεβαντίνων της Κωνσταντινούπολης: Constantinople Football Club με υποσημείωση: η ομάδα μετά από την νίκη της επί του Bournabat Club την 14^η Ιανουαρίου του 1889, άρα το Club προϋπήρχε.

Μάλιστα ο τουρκολεβαντίνος ερευνητής Mehmet Yüce, το 2012 ανέκτησε το score και το report του ματς:

Constantinople Football Club VS Bournabat Football Club

3-0

Ημερομηνία: Δευτέρα 14 Ιανουαρίου, 1889, ώρα έναρξης: 2 το μεσημέρι

Προσέλευση: περισσότεροι από 1000

Καιρός: τέλειος για ποδόσφαιρο

Στάδιο: Yaourt Tchesme, Moda

Goals: Ernt Thompson (2), John Thompson (1)

Συνθέσεις:

Bournabat Football Club: Walter E. Lawson, Charles Wilkinson, Edgar Giraud, Harry Giraud, Charles Giraud, J. Wilkinson, Richard Whittall Junior, Horald Lawson, Reginald Lawson, Louis Senn, Francis Barker, F. Le Bailly, James Joly, Godfrey Barker, Robert Wakeford.

Constantinople Football Club: Biliniski (μπακ) – Ernest Thomson, Edwin Whittall, Frank Barker (μέσοι) – Willie Whitall and Mountain (μεσοαμυντικοί) – J. Thomson, Fitzmaurice, Osman, Hampson, John Thomson, Reggie Whitall, H. Barker, B. Bond and Sellar (επιθετικοί).

Εκείνη την εποχή οι περισσότεροι σύλλογοι που ιδρύονταν είχαν πολλαπλές δραστηριότητες και ενδιαφέροντα: φιλολογικά, καλλιτεχνικά, μουσικά, φυσιολατρικά και αθλητικά. Οι πρώτοι σύλλογοι προέρχονταν από ιδιωτικά σχολεία. Η 1^η αναφορά για τους αθλητικούς συλλόγους της Σμύρνης προέρχεται από την εφημερίδα Ιωνική που αναγράφει για το γυμναστήριο του ιδιωτικού σχολείου Ισοκράτης με έτος ίδρυσης το 1874, όπου διδασκόντουσαν η σπαθασκία, η ραβδομαχία και η γυμναστική και το γυμναστήριο της Ευαγγελικής Σχολής με έτος ίδρυσης το 1880.

Μαθητές και απόφοιτοι ιδιωτικών σχολείων ίδρυσαν αργότερα μουσικοαθλητικούς συλλόγους με ονόματα Ορφέας (έτος ίδρυσης: 1890), που ιδρύθηκε από αποφοίτους της σχολής Αρώνη, και Απόλλων (έτος ίδρυσης: 1891) από αποφοίτους της Ευαγγελικής Σχολής επιχειρώντας μία διασύνδεση των δραστηριοτήτων τους με την Αρχαία Ελλάδα, άλλωστε ο Ορφέας ήταν ο Θεός της μουσικής και ο Απόλλωνας ο Θεός των Τεχνών.

Απόλλων Σμύρνης

Ο Απόλλων Σμύρνης ιδρύθηκε αρχικά το 1891 ως πνευματικός και μουσικός σύλλογος και απέκτησε αθλητικό τμήμα το 1894. Θεωρείται ότι η προέλευση των μελών του ήταν από αποφοίτους της Ευαγγελικής Σχολής (έτος ίδρυσης 1880), ενώ έχει αναφερθεί ότι μέλη του ήταν στον Ορφέα το οποίο είναι μάλλον ανακριβές.

Μάλιστα το παραπάνω αποδεικνύεται από το ιστορικό της κατασκευής του γηπέδου της Ευαγγελικής Σχολής. Το 1880, ο Ιωάννης Δαμβέργης μαζί με τους Απόστολο Ψαλτώφ, Στέφανο Παπαμιχάλη και Ι. Μακρουλίδη, όλοι τους μαθητές της Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης, δημιούργησαν ένα πρόχειρο γυμναστήριο σε ανοικτό χώρο, γνωστό με το όνομα «του έρωτα τ΄αλάνι». Αφού έσκαψαν χαντάκια, το περιέφραξαν χρησιμοποιώντας σκοινί απλώστρας, για τον λόγο ότι δεν είχαν χρήματα. Στο γήπεδο αυτό γυμνάζονταν νέοι απ’ όλη τη Σμύρνη πληρώνοντας μία πεντάρα. Χρέη ταμία εκτελούσε κατόπιν ορισμού ο Μακρουλίδης. Οι παραπάνω ίδρυσαν τον Απόλλωνα το 1891. Με άλλα λόγια ο Απόλλωνας πρώτα απέκτησε γήπεδο και μετά υπόσταση ως σωματείο. Αργότερα ο γυμναστικός σύλλογος «Απόλλωνας Σμύρνης» μετακόμισε σε χώρο απέναντι στο ελληνικό Ορφανοτροφείο, ενώ στην συνέχεια κατασκεύασε μεγάλο και σύγχρονο γυμναστήριο στην συνοικία του Αγίου Τρύφωνα, κοντά στο φημισμένο θέατρο της Σμύρνης «ΤΕΡΨΙΘΕΑ»

Το 1901 ο Απόλλωνας διοργάνωσε αγώνες σκαφών και το 1904 διοργάνωσε για 1^η φορά τους Απολλώνιους Αγώνες οι οποίοι διεξάγοντας σε ετήσια βάση. Οι αγώνες είχαν πολυπολιτισμικές αναφορές καθώς συμμετείχαν Έλληνες, Αρμένιοι, Γάλλοι και Άγγλοι Λεβαντίνοι. Έπαθλα ήταν χρήματα, τουφέκια, ασημένιες πλάκες, κυάλια, παπούτσια και αρχαιοελληνικά αγάλματα. Την ίδια χρονιά το 1904 αθλητές του Απόλλωνα Σμύρνης πήραν μέρος σε ποδοσφαιρικό παιχνίδι με το Bournabat Club των Λεβαντίνων της Σμύρνης.

Πέρα από αθλητικούς αγώνες ο Απόλλωνας διοργάνωνε μουσικές παραστάσεις, φιλολογικές διαλέξεις και διαγωνισμούς όπως και εκδρομές. Το 1905 ανασυστάθηκε ως αθλητικό καθαρά σωματείο. Υιοθέτησε τα γαλανόλευκα χρώματα προς τιμήν της πατρίδας Ελλάδας και ως σύμβολο τρεις δρομείς το οποίο μετά τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο άλλαξε και περιλαμβάνει τον Θεό Απόλλωνα

Αν ο Πανιώνιος είχε τις περισσότερες διακρίσεις στο σύνολο των αθλημάτων τόσο εντός όσο και εκτός Σμύρνης, ο Απόλλων ήταν ο μόνιμος πρωταθλητής ποδοσφαίρου στην Σμύρνη

Ο Απόλλων ήταν ο τελευταίος πρωταθλητής πριν την πυρπόληση της Σμύρνης και έχει διασωθεί η σύνθεση: Καίσαρης, Κουγιουντόγλου, Τσαρλς, Ταλούμης, Μαυρομμάτης (Χαραλαμπάκης), Χρυσούλης, Καμπουρόπουλος, Σάμιος, Παπαγιάννης, Γώττης, Γκίλης, Αλεβιζάκης, Ντομένικο, Βίγλατσης, Ζαλούμης, Κιμητσόπουλος, Μαγουλάς, Μαρσέλος, Φωτιάδης (βασικός τερματοφύλακας) και Ζεϊμπέκης (αναπληρωματικός τερματοφύλακας). Οι Μαρσέλος και Χρυσούλης έμειναν αιχμάλωτοι για πάντα στην Σμύρνη , όπως και μέλη του συμβουλίου του Απόλλωνα.

Ο Απόλλων μεταφέρθηκε ως σύλλογος στην Αθήνα και απέκτησε 1^ο γήπεδο κοντά στις στήλες του Ολυμπίου Διός, έπειτα μεταφέρθηκε σε ιδιόκτητο γήπεδο στο Ρουφ το 1928 και παρέμεινε για 20 χρόνια.

Το γήπεδο του Ρουφ απαλλοτριώθηκε από την Πολιτεία και σήμερα είναι το γήπεδο Ρουφ μαζί με χώρο πρασίνου. Η έδρα του Απόλλωνα το 1948 μεταφέρθηκε στη Ριζούπολη που είναι μέχρι σήμερα.

Σπόρτινγκ Κλούμπ Σμύρνης

Το Σπόρτινγκ Κλούμπ ιδρύθηκε το 1896 και το 1914 απέκτησε πολυτελή κτιριακή υποδομή που περιλάμβανε κλειστό γυμναστήριο, γήπεδο τένις, γκολφ και ποδοσφαιρικό στάδιο. Μέλη του συλλόγου ήταν Αμερικανοί, Βρετανοί, Ιταλοί, Αρμένιοι και Έλληνες φτιάχνοντας ένα πολυπολιτισμικό σωματείο. Ακόμα είχε και τμήμα ποδηλασίας αλλά και βόλεϊ.

Πέλοπας Σμύρνης

Ο Πέλοπας Σμύρνης ιδρύθηκε το 1908 στο παραθαλάσσιο προάστιο της Σμύρνης Καρατάσι (Μελάντια) από τον Όμηρο Ωνάση (θείο του Αριστοτέλη Ωνάση), τον Αναστάσιο Χατζηεμμανουήλ και τους Θεοφάνη Μισαήλ και Γ. Μακρυγιάννη, ως γυμναστικός σύλλογος με ενδιαφέρον κυρίως τα θαλάσσια σπορ. Διοργάνωσε κολυμβητικούς και κωπηλατικούς αγώνες στους οποίους συμμετείχαν και αθλητές άλλων συλλόγων. Μάλιστα ο ίδιος ο Αριστοτέλης Ωνάσης είχε κερδίσει σε αγώνες των 100 και των 1600 μέτρων. Ο Πέλοπας είχε ταυτόχρονα και τμήματα στίβου και ποδοσφαίρου. Ο Πέλοπας διοργάνωσε και τους τελευταίους αγώνες 1 μήνα πριν την πυρπόληση της Σμύρνης από τους Τσέτες του Κεμάλ.

Ορφέας Σμύρνης και Γυμναστικός Σύλλογος

Το 1890 Σμυρναίοι με έφεση στην μουσική και απόφοιτοι της ιδιωτικής σχολής Αρώνη ιδρύουν τον Ορφεύς για την καλλιέργεια της μουσικής και του αθλητισμού. Το 1893 μέλη του Ορφέα διαχωρίζονται ιδρύοντας τον Γυμναστικόν Σύλλογον με σκοπό μόνο τις αθλητικές δραστηριότητες. Το 1897 ο Γυμναστικός Σύλλογος απορροφήθηκε από τον Πανελλήνιο Γυμναστικό Σύλλογο (Πανελλήνιος ΓΣ) ο οποίος ήταν αποτέλεσμα συνένωσης 25 αθλητικών συλλόγων από την ηπειρωτική Ελλάδα, 2 συλλόγων από την Κύπρο και του Γυμναστικού Συλλόγου της Σμύρνης.

Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης

Το 1898 ο Ορφέας Σμύρνης και ο Γυμναστικός Σύλλογος ενώθηκαν ξανά ιδρύοντας τον Πανιώνιον Γυμναστικόν Σύλλογον (Πανιώνιος ΓΣ). Σύμφωνα με το καταστατικό του Πανιωνίου του 1906 σκοπός του ήταν η προώθηση της αθλητικής ιδέας χωρίς κοινωνικές διακρίσεις. Δηλαδή ήταν ο 1^ος σύλλογος στην ελληνική ιστορία που δεν απευθυνόταν στην άρχουσα τάξη, τους αποφοίτους των ιδιωτικών σχολείων αλλά ανοιγόταν σε όλη την κοινωνία. Μέλη του Συλλόγου πήραν μέρος στους Πανελλήνιους Αγώνες από το 1904 έως το 1922 και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1906, 1912 και 1920 προσφέροντας πολλές διακρίσεις.

Μεγάλη μορφή του Πανιώνιου Γυμναστικού Συλλόγου υπήρξε ο πρόεδρός του κατά τα έτη 1915 έως 1928: Δημητρός Δάλλας. Ήταν δημοσιογράφος και διευθυντής σύνταξης στην εφημερίδα της Σμύρνης «Αρμονία» μέχρι την πυρπόλησή της το 1922. Το 1901 διοργάνωσε ποιητικό διαγωνισμό για την επιλογή του Ύμνου του Πανιωνίου ο οποίος επαναλήφθηκε την επόμενη χρονιά. Η μεγάλη του αγάπη ήταν ο αθλητισμός και πρωτοστάτησε στην ίδρυση των Πανιώνιων Αγώνων. Μαζί με τον μέχρι τότε πρόεδρο του Πανιωνίου Αρετάλη, εισηγήθηκε στον μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο (σήμερα έχει ανακηρυχθεί Άγιος) για την παραχώρηση έκτασης για χτίσιμο ιδιόκτητου γηπέδου για τον Πανιώνιο κάτι που έγινε το 1913. Το 1915 εκλέχτηκε πρόεδρος του Πανιωνίου. Μετά την συνθήκη των Σεβρών όπου η Σμύρνη δόθηκε σε ελληνική επιτροπεία ο Δάλλας θέλησε να ονοματίσει τους Πανιώνιους Αγώνες του 1921 σε Πανιώνιους Αγώνες – Ελευθέρια και να προσκαλέσει σωματεία από την ελεύθερη Ελλάδα, ενώ ο Έλληνας επίτροπος Σμύρνης να τους ακυρώσει για να μην προκαλέσει περισσότερο τους Τούρκους. Τελικά ο Δάλλας πέτυχε να γίνουν οι αγώνες, αν και χωρίς την ονομασία Ελευθέρια, και είναι οι πρώτοι και οι τελευταίοι αγώνες στην ιστορία με την Σμύρνη να ανήκει σε ελληνικά χέρια.

Με την Μικρασιατική Καταστροφή και την πυρπόληση της Σμύρνης ο Δάλλας εκκινεί το τιτάνιο έργο της διάσωσης του Πανιωνίου. Εντοπίζει 20 αθλητές και το γυμναστή και μεταφέρει τον σύλλογο στην Αθήνα. Διασώζονται αρχικά μόνο δύο αθλητικά τμήματα: του κλασικού αθλητισμούς και ποδοσφαίρου και ήδη από το 1922-1923 διακρίνονται στους Πανελλήνιους Αγώνες. Το 1923 διοργανώνονται και πάλι υπό τον Δάλλα οι Πανιώνιοι Αγώνες σε ένα κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο Αμέσως μετά οργανώνει και τα άλλα τμήματα αδιαφορώντας για τον εαυτό του αφού κοιμόταν μέσα στα γραφεία του γηπέδου. Συλλαμβάνει την ιδέα της διοργάνωσης Βαλκανικών Αγώνων και την παρουσιάζει σε εκπροσώπους των Βαλκανικών χωρών στην Ολυμπιάδα του 1924 στο Παρίσι. Ταυτόχρονα αρθρογραφεί ως δημοσιογράφος στην πρώτη στήλη για αθλητικά στην Ελλάδα στην εφημερίδα Βραδυνή, πρωτοστατώντας στην δημιουργία της Ένωσης Αθλητικών Συντακτών.

Την περίοδο εκείνη στην Αθήνα, οι πρόσφυγες της Κωνσταντινούπολης δεν είχαν οργανωθεί σε συλλόγους, το οποίο έγινε μόλις το 1928 (ιδρυτική διακήρυξη Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών), και δεν είναι σαφές στην ιδρυτική διακήρυξης της ΑΕΚ τι εκπροσωπούσαν. Στην Θεσσαλονίκη αντίθετα ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1923. Ο Σύλλογος της Θεσσαλονίκης οργανώθηκε και αθλητικά άρα υπάρχει ένας υποτυπώδης θεσμικός ρόλος και μία λογική συνέχεια. Πάντως με την Μικρασιατική Καταστροφή πέρασαν στην Ηπειρωτική Ελλάδα 28.000 Κωνσταντινουπολίτες

Το 1928 αποσύρεται από την προεδρία για να αφήσει σε νεότερους και πεθαίνει τον επόμενο χρόνο. Από το 1932 έως το 1962 ο Πανιώνιος διοργάνωνε αγώνες προς τιμήν του στο Παναθηναϊκό Στάδιο που ονομάστηκαν: ΔάλλειαΚάποιες σκέψεις για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειαςΕξετάζοντας τα παραπάνω γίνεται φανερή μία λογική ακροβασία: ως έτος ίδρυσης του Πανιώνιου ΓΣ παρουσιάζεται η ίδρυση του Ορφέα (1890) και όχι το έτος ίδρυσης με το όνομα Πανιώνιος (1898), καθιστώντας τον περήφανα αρχαιότερο αθλητικό σύλλογο της Μικράς Ασίας, ενώ στον Απόλλωνα Σμύρνης υιοθετείται ως έτος ίδρυσης το 1891 με το τωρινό του όνομα και όχι το έτος ίδρυσης του συλλόγου της Ευαγγελικής Σχολής 1880 που μετονομάστηκε σε Απόλλων. Μπορεί να ισχύει ή το ένα ή το άλλο, δηλαδή ή θα θεωρείται ως έτος ίδρυσης η αρχική συνένωση των μελών σε όλους τους Συλλόγους ή θα παίρνεται το έτος ίδρυσης με το τελευταίο όνομα. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ίδρυση του αμιγώς αθλητικού σωματείου οπότε σε αυτή την περίπτωση ο Απόλλων Σμύρνης ιδρύθηκε το 1894, το Σπόρτινγκ Κλούμπ το 1896 και ο Πανιώνιος το 1893 (μόνο αν λάβουμε υπόψη ότι Ορφέας και Πανιώνιος είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα). Σε αυτή την περίπτωση ο Πανιώνιος είναι ο αρχαιότερος αθλητικός σύλλογος αλλά δεν είναι σωστή η ημερομηνία που αναγράφεται (είναι 1893 και όχι 1890). Πάντως το 1904 ο Απόλλωνας αποφασίζει να μην συμμετάσχει στους 8^ους Πανιώνιους Αγώνες και να διοργανώσει τους 1^ους Απολλώνιους Αγώνες αμφισβητώντας επίσημα την αρχαιότητα του συλλόγου του Πανιωνίου και την ιστορική συνέχεια με τον Ορφέα. Το πρώτο αθλητικό μποϊκοτάζ στην σύγχρονη ελληνική αθλητική ιστορία είχε συντελεστεί, με ασήμαντη αφορμή και πραγματικό λόγο ότι ο Απόλλων ήθελε να είναι συν-διοργανωτής των Πανιώνιων Αγώνων.ΑΕΚ και ΠΑΟΚΑν και δεν επιχειρήθηκε ιδιαίτερα από τους ίδιους τους ιδρυτές των Συλλόγων, σήμερα  οι αθλητικοί σύλλογοι της ΑΕΚ και ΠΑΟΚ παρουσιάζονται ως προσφυγικά σωματεία τα οποία μεταφέρθηκαν από την Κωνσταντινούπολη στην Ελλάδα, δηλαδή η ΑΕΚ παρουσιάζεται επίσημα στην ιστοσελίδα της με το όνομα Αθλητική Ένωση Κωνσταντινούπολης και ο ΠΑΟΚ ως Πανθεσσαλονίκειος Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινούπολης, αν και στο καταστατικό του το 1926 ο τελευταίος το ορίζει ορθότερα: Πανθεσσαλονίκειος Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινουπολιτών (και όχι Κωνσταντινούπολης). Γενικά οι όροι Κωνσταντινουπολιτών και Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιούνται εναλλάξ (interchangeably) λανθασμένα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και οι δύο σύλλογοι ιδρύθηκαν από Κωνσταντινουπολίτες στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη αντίστοιχα, αλλά με δύο (2) σημαντικές παρατηρήσεις:(1)   Οι σύλλογοι δεν προϋπήρχαν στο χώρο που διατείνεται ότι είναι η προέλευσή τους (Κωνσταντινούπολη) άρα δεν υπάρχει μία ιστορική συνέχεια παρά μόνο στην καταγωγή των μελών – είναι σαν να λέμε έχω καταγωγή από την Οδησσό και είμαι ελληνικής εθνικότητας αλλά ουκρανικής υπηκοότητας πρόσφυγας και ιδρύω στην Αθήνα τον Αθλητικό Όμιλο Οδησσού ως προσφυγικό σωματείο Οδησσού (;)

• κατά τα επίσημα στοιχεία, ή 50.000 κατά τον Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών, πολύ λιγότεροι από ότι Σμυρνιοί (300.000), ή πρόσφυγες για παράδειγμα από τη Ραιδεστό (80.000) οι οποίοι βέβαια μοιράστηκαν στην Ελλάδα.

Και όμως η ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ ερίζουν ότι είναι τα κύρια ελληνικά προσφυγικά σωματεία εκ Μικράς Ασίας κυρίως γιατί ήταν πιο δραστήρια και επιτυχημένα μέσα στο χρόνο σε σχέση με τα αντίστοιχα της Σμύρνης. Μάλιστα η ΑΕΚ, επιχείρησε να εκμεταλλευτεί την πολιτισμική κληρονομιά της Κωνσταντινούπολης, εντάσσοντας στο όνομα του νέου της γηπέδου την Αγιά Σοφιά και κάνοντας παραλληλισμούς στην αρχιτεκτονική της κατασκευή κα. Στην πράξη οι ιστορικές αναφορές ναι μεν αποτελούν άυλη παράδοση (μνήμη) όμως είναι πολύ δυνατές. Μισές αλήθειες, καπήλευση του συνόλου της ιστορικής μνήμης (αποτελεί μόνο η Κωνσταντινούπολη το σύνολο της ελληνικής προσφυγιάς;) ή ακόμα και ψέματα, δημιουργούν περηφάνια, συγκίνηση, ιστορικότητα και εν τέλει οπαδούς. Βέβαια στα εγκαίνια του γηπέδου παρατηρήθηκε μία διεύρυνση της ιστορικότητας της ομάδας εντάσσοντας και μνήμες του Πόντου, μάλλον λόγω καταγωγής του ιδιοκτήτη αλλά κυρίως γιατί και οι Πόντιοι είναι προσφυγικός λαός. Όμως ο Καζαντζίδης και τα ποντιακά δεν εντάσσονται σε καμία περίπτωση στην πολιτιστική κληρονομιά της Κωνσταντινούπολης.

Όπως ο πρόεδρος της ΑΕΚ επιχειρεί να επαναφέρει μέρος της Μικρασιατικής μνήμης, βέβαια όπου συμφέρει μόνο τον σύλλογό του και λογικό είναι, έτσι και ο Δήμαρχος Αθηναίων δείχνει να επαναφέρει την μέχρι πρότινος άβολη (ή δύσκολη όπως ονομάζεται αλλιώς) πολιτιστική κληρονομιά της Βαυαροκρατίας, όπως και η Υπουργός Πολιτισμού της δυναστείας των Γλύξμπουργκ. Ο μεν πρώτος με το έργο του «Μεγάλου Περιπάτου» και τους περίφημους φοίνικες (Ουασιγκτόνιες) στον Σύνταγμα, αγαπημένους της Βασίλισσας Αμαλίας, επιχειρεί μία σύνδεση της Αθήνας της εποχής του Όθωνα (άλλωστε τα πλέον προβεβλημένα τουριστικά νεοκλασικά κτίρια της πόλης των Αθηνών – Ακαδημία, Πανεπιστήμιο, Βιβλιοθήκη, Αστεροσκοπείο, Οφθαλμιατρείο – εντάσσονται σε εκείνη την περίοδο) ώστε να φτιάξει ένα cluster μνημείων και να δημιουργήσει ένα ιστορικό κέντρο που θα αφηγείται κάτι, κατά τα πρότυπα πόλεων όπως η Ρώμη, η Βιέννη κα. Η δεύτερη με την ανάπλαση του Τατοΐου ως επισκέψιμου χώρου πολιτισμού φέρνει στο φως μία περίοδο της Ελλάδας, βασιλεία, η οποία δεν έχει αξιοποιηθεί ποτέ τουριστικά. Είναι και οι δύο υπέρ της σύγχρονης άποψης ότι η πολιτισμική κληρονομιά, τόσο αυτή με φυσική μορφή (μνημεία) όσο και άυλη (με την μορφή της ιστορικής αφήγησης), πρέπει να αξιοποιούνται και όχι να παρατηρούνται από απόσταση από ειδικούς ιστορικούς επιστήμονες. Αναπόφευκτα βέβαια η αξιοποίηση επιφέρει και οικονομική εκμετάλλευση και ανάπτυξη παράλληλων δραστηριοτήτων.

Δεν είναι τυχαίο που ο Πρόεδρος της ΑΕΚ απέρριπτε ασυζητητί την μεταφορά του γηπέδου της ΑΕΚ στον ΟΔΔΥ όπως είχε προχωρήσει σε σχέδια πρώην πρόεδρός της. Διέβλεπε ότι θα «σπάσει» η ιστορική σύνδεση της Νέας Φιλαδέλφειας ως πόλης προσφύγων με την ΑΕΚ, ακόμα και αν η ΑΕΚ και η Νέα Φιλαδέλφεια δεν έχουν στην πλειοψηφία τους απογόνους προσφύγων. Είναι σαν να πάει ο Ολυμπιακός στην Κηφισιά ή ο Παναθηναϊκός στον Πειραιά. Παρόλο που οι περισσότεροι Ολυμπιακοί δεν είναι πια φτωχοί λιμανιώτες και οι περισσότεροι Παναθηναϊκοί δεν είναι πια κάτοικοι του κέντρου των Αθηνών αλλά προαστίων της Αττικής και η Νέα Φιλαδέλφεια είναι πολύ διαφορετική από ότι το 1930, οι οπαδοί  δεν μπορούν να διανοηθούν ότι μπορούν οι ομάδες να απομακρυνθούν από την ιστορική τους συνέχεια (ακόμα και τα παιδιά η τα εγγόνια τους που δεν είχαν ζήσει πχ τη φτώχεια του λιμανιού, το έπος της Λεωφόρου και την προσφυγιά αντίστοιχα).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που ενισχύει το επιχείρημα του Προέδρου της ΑΕΚ, αποτελεί ο ιστορικότερος παράγοντας του Πανιωνίου Δάλλας, ο οποίος πρωτοστάτησε στην ΜΗ συνένωση των αθλητικών σωματείων της Σμύρνης όταν αυτά πέρασαν στην ηπειρωτική Ελλάδα για τη διατήρηση της αυτόνομης πολιτικής τους κληρονομιάς και της ιστορικότητάς τους. Φανταστείτε πώς θα ήταν σήμερα 120 χρόνια μετά αν είχε γίνει συνένωση του Πανιωνίου, του Απόλλωνα, του Πέλοπα σε Σμυρναΐκη Ένωση όπως είχε προταθεί στα 1924.

Εγώ για παράδειγμα αν μου δινόταν η δυνατότητα θα επιχειρούσα και μία διασύνδεση του νέου γηπέδου του Παναθηναϊκού με τη γιορτή των Παναθηναίων της αρχαιότητας, αν θα μπορούσε να γίνει, αν και μικρή σχέση είχε ως εορτή με το ποδόσφαιρο και αυτό που επιχειρείται στον Βοτανικό είναι ένα μεγαλεπίβολο σχέδιο ενός υπερτοπικού χώρου αναψυχής το οποίο και εντάσσει ιστορικές αναφορές (Ακαδημία Πλάτωνος). Φημολογείται μάλιστα ότι από το γήπεδο θα φαίνεται και η Ακρόπολη, ποιο άλλο σύμβολο της Αθήνας είναι πιο ισχυρό; Πόσα θα έδινε πχ κάποιος για μία σουίτα που από την μία θα έβλεπε Champions League και από την άλλη τον Παρθενώνα; Φαντάζεστε για παράδειγμα να φύγει το λιμάνι της Αττικής από τον Πειραιά (όπως φημολογήθηκε κάποια στιγμή) και ένα γήπεδο να κοιτάζει τον λέοντα στην προκυμαία πόσο θα τάβλωνε τους οπαδούς;

Η συγκυρία μοιάζει ιδανική λόγω της πολιτικής κατάστασης που επιτάσσει αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Και εδώ έρχεται μία λογική σκέψη για τους ιστορικότερους συλλόγους της Μικράς Ασίας και εν προκειμένω της Σμύρνης που παραπαίουν σήμερα (Πανιώνιος, Απόλλων, Πέλοπας, Αρμενική). Πώς μπορούν να αξιοποιήσουν την ιστορική μνήμη ώστε να δημιουργήσουν συναίσθημα, συγκίνηση, μνημεία, σύνδεση με την ιστορικότητα και εν τέλει να παραγάγουν χρηματοδότηση και να δημιουργήσουν οπαδούς;

Η ΠΑΕ Απόλλων για παράδειγμα που έχει εξοριστεί από την Ριζούπολη, πώς μπορεί να εκπονήσει και να παρουσιάσει ένα συνολικό πλάνο που να εντάσσει την ιστορικότητα του συλλόγου; Θα μπορούσε για παράδειγμα να δημιουργηθεί στο Καμάρας ένα μουσείο της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σμύρνης; Θα μπορούσε να δημιουργηθεί αλλού (κάπου που να σχετίζεται με την Σμύρνη) ένας σύγχρονος πολυχώρος γηπέδων, μνημείων και αιθουσών που θα ενέτασσε τον Απόλλωνα, τον Πανιώνιο, την Σπόρτινγκ Κλούμπ, τον Πέλοπα, την Αρμενική, το Bournabat Club και θα αναβίωνε τα χαρακτηριστικά των σωματείων όπως τότε στην Σμύρνη του 1900 (μουσική, αθλητισμός, καλλιτεχνική έκφραση, λογοτεχνία, ποίηση – Απόλλωνας, Ορφέας κα); Με τη χρηματοδότηση πχ επιφανών Σμυρνιών, του ιδρύματος Ωνάση (στη μνήμη της Σμύρνης και του Πέλοπα του οποίου ήταν αθλητής), των Λεβαντίνων και με αξιοποίηση ευρωπαϊκών κονδυλίων για τον πολιτισμό;

Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί το κλειστό του Tae Kwo Do (που δεν ξέρουν τι να το κάνουν) και άλλες Ολυμπιακών Εγκαταστάσεις που είναι κοντά στην Νέα Σμύρνη για να γίνει μία νέα προκυμαία Σμύρνης και να γίνονται αγώνες κολύμβησης, κωπηλασίας και θαλάσσια σπορ όπως γινόντουσαν το 1915; Χωράει ποδοσφαιρικό γήπεδο εκεί που να ονομαστεί Bournabat; Μπορεί να γίνει ανταλλαγή των γηπέδων της Νέας Σμύρνης και της Ριζούπολης σε διπλή ανάπλαση στο στυλ του γηπέδου του Παναθηναϊκού; Μπορούν να οργανωθεί ιδιωτικό σχολείο και κολλέγιο στον ίδιο χώρο με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση με αντικείμενο τον αθλητισμό και τις τέχνες όπως γινόταν στην Σμύρνη (και να ονομαστεί πχ Σμυρναΐκή Σχολή); Και σε όσους λένε ονειρεύεσαι, απαντώ: Πώς φτιάχτηκε ο Φλοίσβος και το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος; Μπαζωμένη θάλασσα δεν είναι, χαβούζες δεν ήτανε;

Δεν είναι εύκολο εγχείρημα αλλά το όραμα με την μορφή της ιστορικότητας διευκολύνει τα business plan. Κάποια στιγμή ρώτησα ένα στέλεχος κινεζικής εταιρείας που δραστηριοποιείται στην Ελλάδα: «…τι χρηματοδότηση έχετε;…» Και μου απάντησε: «…απεριόριστη (unlimited) αν είναι καλό το business plan…»

Βιβλιογραφία

Albanidis, E (2011). ATHLETIC ACTIVITIES OF THE GREEK COMMUNITY IN SMYRNA FROM THE END OF THE 19TH CENTURY TO 1922. Studies in Physical Culture and Tourism, 18(4).

Hayk Demoyan, “Patriotism, Competitive Nationalism and Minority’s Successes: Armenian Sports in the Ottoman Empire in the pre-1915 Period,” International Journal of Armenian Genocide Studies 1:1 (2014): 7-37.

Pavlidis, S., (2008). Preservation of Refugee Identity: The Case of Refugee Football Clubs in Greece. Instanbul Bigli Uviversitesi Sosyal Bilimer Enstitusu Uluslararasi Iliskiler Yuksek Lisans Programi

Simer, N. (2014) IMPACTS OF A LEVANTINE BOURGEOIS FAMILY; THE “WHITTALLS” IN THE 19TH CENTURY OTTOMAN EMPIRE. Master of Arts in History. İSTANBUL BİLGİ UNIVERSITY

Ανδρειωμένος, Γ. (2022) Η συμβολή των σωματείων της Σμύρνης στην ανανέωση του ελληνικού αθλητισμού. Χάρτης 48. https://www.hartismag.gr/hartis-48/afierwma/i-simvoli-ton-somateion-tis-smyrnis-stin-ananeosi-toi-ellinikoy-athlitismoy

Μασσαβέτας, Α. (2020). Λεβαντίνοι: Οι τελευταίες φωνές της παλιάς Σμύρνης. Εφημερίδα Καθημερινή. https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/561077737/levantinoi-oi-teleytaies-fones-tis-palias-smyrnis/

Μπαλτάς, Α. (2014). Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ (1890 – 1922). Οργάνωση και Διοίκηση Αθλητικών Οργανισμών και Επιχειρήσεων» του ΤμήματοςΟργάνωσης και Διαχείρισης του Παν/μίου Πελοποννήσου

Αθλητικό Κέντρο Ρούφ. Η ιστορία του Ο-Τ 2658. 1928-2000. https://serafeio.wordpress.com/%CE%B5%CF%81%CE%B5%CF%85%CE%BD%CE%B1/%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BF-%CF%84-2658/1928-2000/1928-2/

Levantine Heritage Foundation. Football. http://www.levantineheritage.com/football.htm

AEK FC. https://www.aekfc.gr/?lang=el

PAOK FC. https://www.paokfc.gr/istoria/chronologio/afieroma/

Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών https://www.cpolitan.gr/%cf%83%cf%8d%ce%bb%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%bf%cf%82/

Διαβάστε Περισσότερα